منشور اخلاق آرمانی در خمسه‌ی امیرخسرو دهلوی

با مطالعه‌ی تاریخ گذشتگان و توجه به زندگی امروز جهانیان، به نظر می‌رسد که یکی از نیازهای همیشگی انسان،‌ پای‌بندی به امور اخلاقی‌ست. این پای‌بندی به اخلاق پسندیده، هم می‌تواند در تکوین شخصیت هر فرد و ایجاد تعادل وجودی خودش مؤثر باشد و هم در پیوند میان انسان‌ها و جوامع انسانی نقش مهمی داشته باشد.توجه به اخلاق پسندیده و اصلاح ناهنجاری‌های اخلاقی‌، همیشه مورد توجه دانشمندان و شاعران فارسی زبان بوده است. شاعرانی که بسیاری از آن‌ها عنوان حکیم داشته‌اند. توصیه‌ی این شاعران حکیم به اخلاق پسندیده، بیشتر در قالب موعظه و اندرز و گاه در قالب حکایت و داستان متجلی شده است. امیرخسرو یکی از شاعرانی‌ست که آثارش از نظر مسایل اخلاقی حایز اهمیت است، زیرا هم زندگی شخصی او ویژگی‌های خاص دارد و هم اشعار و آثار فراوانش! او از افراد نادری ا‌ست که از سنین نوجوانی وارد دربار شده و این وابستگی به دربار تا آخرین ماه‌های زندگی‌اش ادامه داشته و به روایتی از کودکی در زمره‌ی سالکان و رهروان طریقت درآمده و دست ارادت به پیر و مرشدی کامل داده و تا آخرین لحظه ی زندگی بدان پای‌بند بوده است. امیرخسرو می‌تواند سمبل و نمونه‌ی کسانی باشد که با همه‌ی وابستگی به دربارها، توانسته‌‌اند اخلاق متکبّرانه و فاسد درباری نداشته بلکه تا آخر عمر، اخلاق درویشانه و محبت‌آمیز خود را حفظ کنند و خود را به صورت یک الگو برای دیگران مطرح نمایند. علاوه بر این، او در آثارش به مسایل اخلاقی توجه ویژه داشته و بخصوص در مثنوی‌هایش برای تشویق به اخلاق پسندیده و آرمانی اشعار فراوانی را در قالب موعظه و اندرز سروده است. از آن‌جا که بخش مهمی از این مواعظ را خطاب به فرزندانش سروده و انسان ارزشمندترین چیزها را برای فرزندش می‌خواهد، می‌توان آرمان‌های اخلاقی شاعر را از لابه‌لای این ابیات جست‌وجو کرد. به همین دلیل ما در نیمه‌ی نخست مقاله، زندگی شخص امیرخسرو و در نیمه‌ی دوم آن اندرزهای امیرخسرو خطاب به فرزندانش را مورد بررسی قرار داده‌ایم.